Γράφει ο Σταύρος Λιλόγλου*
Σε μια επαγγελματική γνωριμία η πρώτη εντύπωση καθορίζεται από την εμφάνιση. Σε μια ερωτική από την προσέγγιση και σε μια φιλική από την εμπιστοσύνη που εμπνέει ο άλλος. Τα τελευταία 20 χρόνια σειρά ερευνών που έχουν πραγματοποιηθεί επιβεβαιώνουν την πεποίθηση πως «η πρώτη εντύπωση μετράει», αφού όπως υποστηρίζουν πολλές από αυτές μέσα στα πρώτα λεπτά, αν όχι δευτερόλεπτα, μιας γνωριμίας σχηματίζει κανείς άποψη για τον άλλον και συνήθως αυτή είναι πολύ σημαντική για την εξέλιξη των ανθρώπινων σχέσεων. Σύμφωνα με την Τricia Ρickett, ερευνήτρια του Πανεπιστημίου του Όρεγκον και τον Frank Βernier, επιβλέποντα καθηγητή της, αρκούν μόλις 15 δευτερόλεπτα για αυτή τη διαδικασία. Μελετώντας μια σειρά μαγνητοσκοπημένων επαγγελματικών συνεντεύξεων, κατέληξαν στο συμπέρασμα πως ένας παρατηρητής μπορούσε να προβλέψει με επιτυχία αν ο συνεντευξιαζόμενος θα έπαιρνε τη θέση προσέχοντας τη συμπεριφορά του τα πρώτα 15 δευτερόλεπτα.
Ο επικοινωνιολόγος κ. Θανάσης Παπαμιχαήλ σημειώνει: «την πρώτη γνωριμία με κάποιον κρίνονται σχεδόν τα πάντα κι αυτό για τον απλό λόγο πως από την πρώτη εντύπωση θα εξαρτηθεί το αν θα υπάρξει δεύτερη συνάντηση». Όπως αναφέρει τα πάντα συνυπολογίζονται: «Το ντύσιμο δίνει στοιχεία για την κοινωνικο-οικονομική κατάσταση, η ομιλία για το μορφωτικό επίπεδο, η χειραψία και η στάση του σώματος για την προσωπικότητα». Βέβαια, τονίζει πως έχει σημασία και ο στόχος της συνάντησης, «αν δηλαδή είναι τυχαία συνήθως και τα δύο μέρη θα είναι πιο ειλικρινή αν πάλι είναι προσχεδιασμένη- για παράδειγμα μια επαγγελματική συνέντευξη- και οι δύο θα είναι προετοιμασμένοι» λέει. Οι προκαταλήψεις Για την ψυχολόγο κ. Αλεξάνδρα Καππάτου, «οι πρώτες στιγμές μιας γνωριμίας, προσωπικής ή επαγγελματικής παίζουν αναμφισβήτητα καθοριστικό ρόλο. Όμως εξαρτώνται και από κάποιους παράγοντες. Ένας από αυτούς είναι φυσικά η προσωπικότητά μας, αν είμαστε δηλαδή κοινωνικοί ή καχύποπτοι. Είναι προφανές ότι οι τελευταίοι θα δώσουν έμφαση αρχικά στα αρνητικά στοιχεία του άλλου. Όμως, οι κρίσεις μας για τον άλλον επηρεάζονται πολύ και από τη διάθεση που έχουμε εκείνη τη στιγμή και παράλληλα βασίζονται στα δεδομένα που έχουμε στο μυαλό μας για το τι είναι-για παράδειγμα- συμπαθές, άρα υπάρχουν ως ένα βαθμό κάποιες «προκαταλήψεις και προδιαθέσεις».
Ανάλογα πειράματα με αυτό του Όρεγκον έχουν γίνει και στο Πανεπιστήμιο Τufts, στη Μασαχουσέτη. Η καθηγήτρια Νalini Αmbady ζήτησε από φοιτητές πρώτου έτους πριν ακόμη αρχίσουν τα μαθήματα να κρίνουν τους καθηγητές τους στο αν είναι αρεστοί. Δύο χρόνια αργότερα τους ζήτησε να επαναλάβουν την αξιολόγηση για ακριβώς τους ίδιους καθηγητές τους οποίους πλέον γνώριζαν καλά- και βρήκε ότι δεν υπήρχε καμία διαφορά με την πρώτη εντύπωση. Για τον καθηγητή Βernieri, αυτή η διαδικασία, η χρήση δηλαδή στιγμιαίων πληροφοριών για να εξάγει κανείς συμπεράσματα, ονομάζεται «thin- slicing» και πρόκειται για κάτι που σχεδόν όλοι οι άνθρωποι κάνουν σε οποιαδήποτε κατάσταση. Στο χρόνο που διαρκούν μερικές ματιές αποφασίζουν αν συμπαθούν κάποιον άγνωστο, αν θα τον θεωρήσουν φίλο ή εχθρό. Ωστόσο, η κ. Καππάτου υποστηρίζει ότι: «πολλές φορές η πρώτη εντύπωση δεν είναι ασφαλής επειδή είναι επιφανειακή. Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι οι πρώτες φορές στην επαφή μας με κάποιον μπορούν να συμβάλλουν στο σχηματισμό μιας σχετικά αξιόπιστης άποψης γι΄αυτόν αλλά τα πρώτα λεπτά ή οι πρώτες ματιές σε καμία περίπτωση. Αρκεί να σκεφτούμε κάποιους παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η πρώτη κρίση, όπως η διάθεση της στιγμής».
Ένα ακόμη πρόβλημα που επισημαίνει η ψυχολόγος είναι η τάση των ανθρώπων να διακρίνουν σε κάποιον που μόλις γνώρισαν μόνο τις συμπεριφορές που επιβεβαιώνουν την αρχική άποψή τους.
«Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να θεωρούν ότι η πρώτη εντύπωσή τους ήταν σωστή χωρίς όμως αυτό να είναι πάντα αλήθεια. Αυτό που στην ουσία υποστηρίζουν οι περισσότερες από αυτές τις έρευνες είναι ότι αν δεν μας φανεί κάποιος ενδιαφέρουσα προσωπικότητα στην πρώτη επαφή συνήθως δεν ασχολούμαστε μαζί του».
Συμπληρώνει δε ότι: «συνήθως αναζητούμε ομοιότητες με εμάς, στοιχεία δηλαδή που να ταιριάζουν με το τρόπο που σκεφτόμαστε μπορεί όμως να μας προσελκύσουν και οι διαφορές, στοιχεία δηλαδή που ο άλλος έχει και θα επιθυμούσαμε να μας χαρακτηρίζουν».
* Ο Σταύρος Λιλόγλου είναι καθηγητής φυσικής αγωγής
και έχει διατελέσει επιστημονικός συνεργάτης του Παν/μιου Αθηνών.
Ο επικοινωνιολόγος κ. Θανάσης Παπαμιχαήλ σημειώνει: «την πρώτη γνωριμία με κάποιον κρίνονται σχεδόν τα πάντα κι αυτό για τον απλό λόγο πως από την πρώτη εντύπωση θα εξαρτηθεί το αν θα υπάρξει δεύτερη συνάντηση». Όπως αναφέρει τα πάντα συνυπολογίζονται: «Το ντύσιμο δίνει στοιχεία για την κοινωνικο-οικονομική κατάσταση, η ομιλία για το μορφωτικό επίπεδο, η χειραψία και η στάση του σώματος για την προσωπικότητα». Βέβαια, τονίζει πως έχει σημασία και ο στόχος της συνάντησης, «αν δηλαδή είναι τυχαία συνήθως και τα δύο μέρη θα είναι πιο ειλικρινή αν πάλι είναι προσχεδιασμένη- για παράδειγμα μια επαγγελματική συνέντευξη- και οι δύο θα είναι προετοιμασμένοι» λέει. Οι προκαταλήψεις Για την ψυχολόγο κ. Αλεξάνδρα Καππάτου, «οι πρώτες στιγμές μιας γνωριμίας, προσωπικής ή επαγγελματικής παίζουν αναμφισβήτητα καθοριστικό ρόλο. Όμως εξαρτώνται και από κάποιους παράγοντες. Ένας από αυτούς είναι φυσικά η προσωπικότητά μας, αν είμαστε δηλαδή κοινωνικοί ή καχύποπτοι. Είναι προφανές ότι οι τελευταίοι θα δώσουν έμφαση αρχικά στα αρνητικά στοιχεία του άλλου. Όμως, οι κρίσεις μας για τον άλλον επηρεάζονται πολύ και από τη διάθεση που έχουμε εκείνη τη στιγμή και παράλληλα βασίζονται στα δεδομένα που έχουμε στο μυαλό μας για το τι είναι-για παράδειγμα- συμπαθές, άρα υπάρχουν ως ένα βαθμό κάποιες «προκαταλήψεις και προδιαθέσεις».
Ανάλογα πειράματα με αυτό του Όρεγκον έχουν γίνει και στο Πανεπιστήμιο Τufts, στη Μασαχουσέτη. Η καθηγήτρια Νalini Αmbady ζήτησε από φοιτητές πρώτου έτους πριν ακόμη αρχίσουν τα μαθήματα να κρίνουν τους καθηγητές τους στο αν είναι αρεστοί. Δύο χρόνια αργότερα τους ζήτησε να επαναλάβουν την αξιολόγηση για ακριβώς τους ίδιους καθηγητές τους οποίους πλέον γνώριζαν καλά- και βρήκε ότι δεν υπήρχε καμία διαφορά με την πρώτη εντύπωση. Για τον καθηγητή Βernieri, αυτή η διαδικασία, η χρήση δηλαδή στιγμιαίων πληροφοριών για να εξάγει κανείς συμπεράσματα, ονομάζεται «thin- slicing» και πρόκειται για κάτι που σχεδόν όλοι οι άνθρωποι κάνουν σε οποιαδήποτε κατάσταση. Στο χρόνο που διαρκούν μερικές ματιές αποφασίζουν αν συμπαθούν κάποιον άγνωστο, αν θα τον θεωρήσουν φίλο ή εχθρό. Ωστόσο, η κ. Καππάτου υποστηρίζει ότι: «πολλές φορές η πρώτη εντύπωση δεν είναι ασφαλής επειδή είναι επιφανειακή. Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι οι πρώτες φορές στην επαφή μας με κάποιον μπορούν να συμβάλλουν στο σχηματισμό μιας σχετικά αξιόπιστης άποψης γι΄αυτόν αλλά τα πρώτα λεπτά ή οι πρώτες ματιές σε καμία περίπτωση. Αρκεί να σκεφτούμε κάποιους παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η πρώτη κρίση, όπως η διάθεση της στιγμής».
Ένα ακόμη πρόβλημα που επισημαίνει η ψυχολόγος είναι η τάση των ανθρώπων να διακρίνουν σε κάποιον που μόλις γνώρισαν μόνο τις συμπεριφορές που επιβεβαιώνουν την αρχική άποψή τους.
«Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να θεωρούν ότι η πρώτη εντύπωσή τους ήταν σωστή χωρίς όμως αυτό να είναι πάντα αλήθεια. Αυτό που στην ουσία υποστηρίζουν οι περισσότερες από αυτές τις έρευνες είναι ότι αν δεν μας φανεί κάποιος ενδιαφέρουσα προσωπικότητα στην πρώτη επαφή συνήθως δεν ασχολούμαστε μαζί του».
Συμπληρώνει δε ότι: «συνήθως αναζητούμε ομοιότητες με εμάς, στοιχεία δηλαδή που να ταιριάζουν με το τρόπο που σκεφτόμαστε μπορεί όμως να μας προσελκύσουν και οι διαφορές, στοιχεία δηλαδή που ο άλλος έχει και θα επιθυμούσαμε να μας χαρακτηρίζουν».
* Ο Σταύρος Λιλόγλου είναι καθηγητής φυσικής αγωγής
και έχει διατελέσει επιστημονικός συνεργάτης του Παν/μιου Αθηνών.
